Ngày xưa, có một người đàn ông giàu có, vợ mất sớm, chỉ còn một cậu con trai. Nhưng đứa con lại xấu tính, lười biếng, ham chơi, chẳng chịu học hành hay làm ăn gì.
Thấy con không lo nối nghiệp, người đàn ông buồn phiền, biết rằng gia sản của mình sớm muộn cũng tiêu tan. Vì vậy, ông quyết định tìm cho con một người vợ khôn ngoan, đảm đang, hy vọng nàng có thể giúp con trai ông giữ gìn cơ nghiệp.
Nghĩ vậy, ông cất công đi khắp nơi tìm kiếm. Nhưng đã đi nhiều nơi mà vẫn chưa gặp được ai vừa ý.
Một hôm, trên đường xa, ông dừng chân nghỉ dưới gốc đa ven đường. Tình cờ, ông thấy một nhóm trẻ tranh nhau hái táo trên cây gần đó. Một lúc sau, một cô gái chừng mười tám tuổi cũng đến hái táo. Ông liền lại gần, ngỏ ý xin một quả.
Lúc này, táo chín đã bị hái gần hết, chỉ còn những quả xanh. Nhưng cô gái vẫn cố chọn những quả ương ương, ít chua hơn, đưa cho ông.
Thấy cô gái tốt bụng, ông thầm nghĩ: “Người rộng rãi, trời cho phúc, kẻ ích kỷ, trời lấy lại. Chỉ những ai biết nghĩ cho người khác mới xứng đáng hưởng phúc lộc lâu dài.”
Ông quyết định tìm đến nhà cô gái, giả làm người lỡ đường, xin tá túc một đêm. Gia đình cô vui vẻ đón tiếp, đối đãi tử tế.
Muốn thử tài trí của cô, sáng hôm sau, khi thấy cô chuẩn bị đi chợ, ông đưa một quan tiền và nhờ mua giúp “một nắm gió, một bó lửa”. Cô gái không hỏi han, chỉ lặng lẽ đi chợ, rồi mang về một chiếc quạt và một con dao đánh lửa. Thấy vậy, ông thầm khen cô thông minh nhưng vẫn muốn thử thêm.
Sáng hôm sau, ông đưa cô vài bát gạo nếp, nhờ nàng nấu một nồi cơm nhưng phải có cả bánh để ăn dọc đường. Cô gái không ngần ngại, liền giữ lại một ít gạo, giã thành bột, nặn thành bánh rồi hấp chung với cơm. Khi nàng dọn ra, ông hài lòng, thấy nàng vừa khéo léo, vừa đảm đang.
Ông quyết định trở về nhà, chuẩn bị lễ cưới, để nàng trở thành vợ của con trai mình.
***
Từ ngày lấy vợ, đứa con trai của ông không những không thay đổi mà càng lêu lổng hơn. Hắn thường xuyên bỏ nhà đi chơi bời, tụ tập với bọn du đãng, khiến ông vô cùng phiền lòng. Điều làm ông lo lắng nhất là hắn còn lén lút lấy tiền của cha, khi thì dăm ba quan, khi thì cả vác tiền lớn để ném vào sòng bạc. Dù ông hết lời khuyên răn, dù vợ hắn hết sức can ngăn, hắn vẫn chứng nào tật nấy.
Nỗi buồn dần dà khiến ông sinh bệnh. Một hôm, biết mình sắp không qua khỏi, ông gọi con dâu đến bên giường và dặn dò:
– Cha sắp lìa xa cõi đời, mà chồng con là kẻ chỉ biết phá gia chi tử, cơ nghiệp này sớm muộn cũng tiêu tan. Cha thương con xấu số. Vì vậy, cha có để dành một hũ vàng, chôn sau vườn. Hũ vàng này cha dành riêng cho con, đừng cho chồng con biết. Nếu một ngày nào đó hắn thực sự hối cải, con hãy giúp hắn làm lại cuộc đời.
Sau khi cha qua đời, đứa con trai càng buông thả, chơi bời không chút kiêng nể. Vợ hắn hết lời khuyên nhủ, thậm chí quỳ xuống cầu xin, nhưng hắn chẳng những không nghe mà còn đối xử tàn nhẫn với nàng. Mỗi lần thua bạc, hắn lại về trút giận lên vợ, có khi đánh đập nàng không nương tay, có khi làm nhục nàng trước mặt mọi người.
Để khỏi bị ràng buộc, một ngày nọ, hắn viết giấy cho vợ quyền được đi lấy chồng khác rồi đuổi nàng ra khỏi nhà.
Từ đó, hắn mặc sức ăn chơi, không ai dám can ngăn. Quả đúng như lời cha dự đoán, ruộng đất, nhà cửa lần lượt bị hắn nướng vào sòng bạc. Khi không còn gì để bán, hắn trắng tay, chẳng còn nghề nghiệp, phải lang thang đầu đường xó chợ, sống nhờ vào lòng thương hại của người qua kẻ lại.
Còn người vợ sau khi bị đuổi, quyết định đổi tên, tìm đến trấn thành mở một quán nước nhỏ. Nhờ chăm chỉ, nàng dần tích góp được ít vốn rồi chuyển sang buôn vải. Công việc làm ăn ngày càng thuận lợi, số vốn không ngừng lớn lên. Một ngày nọ, hai bé gái mồ côi đến xin ăn, nàng thương tình đón về nuôi dưỡng như con ruột.
Cuộc đời dần dần mỉm cười với nàng. Trong một lần hai con đi nhặt củi, tình cờ tìm được một khúc gỗ mục, chẻ ra thấy có mấy thoi vàng bên trong. Nhờ số vốn ấy cùng tài kinh doanh, nàng nhanh chóng trở nên giàu có, nổi tiếng khắp trấn. Tiền bạc đổ về như nước, nhưng dù sống trong sung túc, nàng vẫn giữ mình một thân một mình.
Nhiều người muốn cưới nàng, nhưng nàng từ chối tất cả. Dù đã mười lăm năm trôi qua, dù chồng cũ bạc bẽo, nàng vẫn không thể quên được tình xưa nghĩa cũ. Không ít lần, nàng thuê người đi dò hỏi tin tức, nhưng càng tìm kiếm, càng bặt vô âm tín…
***
Năm ấy, trời hạn hán suốt mấy tháng liền, ruộng đồng khô cằn, lúa khoai héo úa. Giá gạo ngày càng tăng cao. Ngoài đường, nhiều người nghèo khổ phải đi xin ăn.
Lúc này, người đàn bà đã trở thành bà chủ một cửa tiệm lớn. Thương người đói khổ, bà xin phép quan trên để phát gạo và tiền cho dân làng. Nhưng bà còn có một mong muốn khác: nếu chồng bà vẫn còn sống, biết đâu khi thấy thông báo phát chẩn, ông ấy sẽ tìm đến.
Quả nhiên, ngay ngày đầu tiên phát gạo, bà thấy chồng mình ngồi tận cuối hàng. Nhìn dáng vẻ tiều tụy, bà biết ông đã lang thang bấy lâu mà vẫn chưa tìm được cách nào để sống tốt hơn.
Hôm đó, ông ngồi bên trái hàng người chờ nhận gạo. Nhưng những người phát chẩn lại phát từ bên phải. Khi sắp đến lượt ông, họ bỗng nói lớn:
– Hôm nay hết gạo rồi, bà con về mai hãy đến nhé!
Ông buồn bã quay về. Hôm sau, ông đến thật sớm, ngồi đầu hàng bên phải, nhưng không ngờ hôm nay họ lại phát từ bên trái. Khi gần đến lượt, họ lại giơ thúng rỗng lên:
– Hết gạo rồi! Bà con đợi đến mai nhé!
Thất vọng, ông lại ra về. Hôm sau, ông quyết định ngồi vào giữa hàng. Nhưng lần này, họ phát từ hai đầu vào, chỉ riêng ông là không nhận được gì cả.
Ba lần liên tiếp đều trắng tay, ông chán nản vô cùng. Cuối cùng, ông đánh liều tìm đến nhà bà chủ để xin ăn. Khi gặp hai cô con gái nuôi của bà, ông cởi nón, cúi đầu van xin.
Bên trong nhà, bà chủ nhìn ra, biết đó chính là chồng mình. Bà sai người hầu ra hỏi xem ông có biết làm việc gì không để thuê mướn.
Nghe thế, ông vội đáp:
– Xin ông thưa với bà lớn, tôi có thể quét dọn, rửa bát, làm bất cứ việc gì. Chỉ cần cho tôi ăn ba bữa là được rồi!
Người hầu trở vào báo lại, bà chủ đồng ý nhận ông vào làm.
Từ đó, ông chăm chỉ làm lụng, cố gắng hết sức để làm vừa lòng bà chủ. Nhưng ông không hề biết rằng người chủ nhân tốt bụng ấy chính là vợ cũ của mình. Bà cũng không để lộ thân phận, chỉ dặn các con và người nhà đối xử tử tế với ông.
Sau một thời gian, thấy ông thật thà, chăm chỉ, bà rất vui. Một hôm, bà gọi ông lên và hỏi:
– Anh có biết chữ không?
Ông đáp:
– Lúc nhỏ tôi từng đi học, biết đọc biết viết chút ít.
Bà mỉm cười:
– Vậy từ mai, anh không phải làm việc vất vả nữa. Tôi sẽ giao cho anh dạy chữ cho bọn trẻ trong nhà. Mỗi năm, tôi sẽ trả anh ba mươi quan tiền.
***
Nghe bà chủ nói vậy, thầy đồ vui mừng khôn xiết. Anh cảm thấy lòng tốt của bà rộng lớn như trời biển, liền gật đầu đồng ý ngay. Từ đó, anh chăm chỉ dạy học, cố gắng làm việc thật tốt để bà chủ tin tưởng. Nhưng bà vẫn muốn thử lòng anh thêm một thời gian.
Một ngày Tết, bà chủ cho người hầu mỗi người năm quan tiền và bảo:
- Ta cho mỗi người năm quan, hãy mang đi chơi cho vui, nếu hết sẽ cho thêm!
Thầy đồ cũng được nhận năm quan, nhưng trong khi mọi người đem tiền đi đánh bạc, anh lại giữ nguyên số tiền ấy và đem trả cho bà chủ. Bà ngạc nhiên hỏi:
- Sao anh không thích đánh bạc?
Anh đáp với vẻ hối hận:
- Bẩm bà, ngày trước vì ham cờ bạc mà con mất hết ruộng vườn, mất cả vợ. Từ đó, con đã thề sẽ không bao giờ chơi nữa!
Rồi anh kể hết về cuộc đời mình: từng có ruộng đất, có vợ hiền, nhưng vì mê cờ bạc mà bán hết nhà cửa, đuổi vợ đi, rồi lang thang đói rách. Giờ đây, anh vô cùng hối hận.
Bà chủ nghe vậy, dịu dàng hỏi:
- Anh có còn thương vợ không?
Anh buồn bã đáp:
- Con đã nhiều lần đi tìm nhưng không thấy...
Bà chủ suy nghĩ rồi nói:
- Nghe chuyện của anh, ta rất thương tình. Vậy ta cho anh năm quan để đi tìm vợ. Nếu chưa tìm được, cứ về đây, ta sẽ giúp thêm!
Thầy đồ mừng rỡ, vâng dạ rồi mang tiền lên đường. Nhưng sau ba tháng tìm kiếm, anh quay về với vẻ mặt buồn rầu:
- Con đã đi khắp nơi mà vẫn không thấy vợ. Chắc nàng đã mất rồi...
Từ đó, bà chủ thấy anh thật lòng hối cải nên rất vui. Nhưng bà vẫn chưa nói rõ sự thật, chỉ an ủi anh hãy ở lại, biết đâu một ngày nào đó sẽ có tin vui.
Rồi một hôm, đến ngày giỗ cha chồng, bà chủ nhờ thầy đồ viết bài văn tế. Khi nhìn thấy bài vị tổ tiên nhà bà, thầy đồ sững sờ! Đó chính là bài vị tổ tiên của mình! Anh vỡ òa, quay sang bà chủ và nhận ra... chính là vợ mình! Cả hai ôm nhau khóc nức nở.
Sau khi cúng xong, họ kể lại toàn bộ câu chuyện cho người nhà và làng xóm nghe. Ai cũng xúc động vì cuộc đoàn tụ kỳ diệu này.
Về sau, hai vợ chồng dựng vợ gả chồng cho hai cô con gái nuôi, rồi giao lại cửa hiệu cho chúng quản lý. Họ cùng nhau về quê cũ, chuộc lại nhà cửa, ruộng vườn. Sau khi đã có cuộc sống bình yên, người vợ cho đào hũ vàng mà cha chồng từng chôn giấu. Nàng nhẹ nhàng nói:
- Có vàng chưa chắc đã có hạnh phúc. Vì vậy, dù lúc nghèo khổ nhất, ta vẫn không dùng đến nó.
Nói rồi, nàng đem số vàng ấy tặng cho chùa để giúp đỡ những người nghèo. Từ đó, hai vợ chồng sống bên nhau hạnh phúc đến trọn đời.
Và từ câu chuyện này, người ta mới có câu:
"Làm trai rửa bát quét nhà, vợ gọi thì ‘Dạ, bẩm bà, tôi đây!’"
Bài viết được sưu tầm từ nhiều nguồn khác nhau và đã qua chỉnh sửa chính tả, biên tập lại để đảm bảo nội dung rõ ràng, dễ hiểu hơn.
Đây là truyện dân gian Việt Nam, nội dung đã được biên tập lại để phù hợp với người đọc.
