Vào thời nhà Trần, có một người học trò trẻ tuổi tên là Huyền Quang sống ở xứ Bắc. Nhà chàng nghèo, cha mẹ làm thuê nuôi con ăn học. Khi Huyền Quang đến tuổi lấy vợ, cha mẹ tìm cho chàng một cô gái trong vùng. Nhưng sau nhiều năm trời đi làm rể và sắm lễ vật cưới, nhà gái đột nhiên trả lễ và từ hôn. Huyền Quang buồn lòng vì thói đời tráo trở và càng đau khổ hơn khi cô gái ấy lấy người cháu họ của viên an phủ sứ.
Cha mẹ lại tìm cho chàng một đám khác, nhưng cuộc nhân duyên này cũng dở dang. Nhà gái chê nhà trai không có mả làm nên. Vì vậy, đến năm hai mươi tuổi, Huyền Quang vẫn một thân một mình.
Từ khi thất vọng về đường tình duyên, Huyền Quang bấm chí về đường học hành. Năm hai mươi tuổi, chàng thi đậu Trạng Nguyên.
Nghe tin Huyền Quang đậu Trạng Nguyên, nhiều nhà phú hộ quanh vùng bắn tin cho con gái đến tuổi lấy chồng. Một ông quan lớn ở kinh kỳ cũng mời quan tân khoa về thái ấp mình để xem mặt con gái yêu tuổi đôi tám. Một viên quan nội giám đến gặp riêng chàng và nói:
- Hoàng hậu đang kén phò mã cho công chúa ba. Nếu quan Trạng muốn, việc tốt đẹp sẽ thành.
Thấy tính đời như vậy, Huyền Quang than:
Khó khăn thì chẳng ai nhìn, Đến khi đỗ Trạng tám nghìn nhân duyên.
Than xong, chàng nguyện sống suốt đời sẽ không lấy vợ và từ chối mọi hứa hẹn tốt đẹp. Nhưng cuộc đời danh vọng cũng không làm chàng vui lòng. Chàng ghê tởm những cảnh tượng xấu xa trong đám quan trường và xin từ chức đi tu. Cha mẹ chàng đã qua đời trước đó.
Vua không thể ép chí của chàng. Huyền Quang tu hành chăm chỉ và thông thuộc tất cả kinh sách nhà Phật. Chàng được vua ban danh hiệu Quốc sư, trông nom thư viện Trúc-lâm và trụ trì một ngôi chùa lớn.
Vua Anh Tông thử xem đạo đức của Huyền Quang bằng cách triệu chàng về kinh làm lễ cầu siêu. Sau mấy đêm, vua ban cho chàng 10 lạng vàng để đền công khó nhọc. Huyền Quang không tiện chối từ và cầm lấy.
Sau đó, vua cho cung nữ Điểm Bích quyến rũ Huyền Quang và lấy ít nhất một lạng vàng làm tang chứng. Điểm Bích cải trang thành cô gái quê, kêu cứu ở chùa Huyền Quang trụ trì. Huyền Quang không thể từ chối cho nàng trọ đêm. Đêm đó, Điểm Bích bịa ra câu chuyện để gợi lòng trắc ẩn của Huyền Quang.
- Thiếp là con nhà thế phiệt. Bố thiếp làm quan một huyện ở vùng biển. Nhân đi thu thuế được ba nghìn quan, nhưng bị cướp. Quan trên thương tình cho khất đến cuối năm. Thiếp đi xin các nhà từ thiện để bù vào số thiếu. Xin hòa thượng rủ lòng thương xót quyên cấp cho ít nhiều.
Nghe nàng kể, Huyền Quang cảm động và biếu nàng tất cả mười nén vàng để chuộc tội cho cha. Khi trở về cung, Điểm Bích đưa nộp vàng và tâu với vua rằng mình đã cám dỗ được Huyền Quang.
Vua thở dài hối hận:
- Chao ôi. Ta đã làm hại một vị tu hành trẻ tuổi.
Một viên quan hiến kế:
- Xin bệ hạ cho thiết lập lễ cúng Phật dọn toàn cỗ mặn. Nếu thầy còn trong sạch, chư Phật sẽ độ cho cỗ mặn hóa thành chay.
Vua hạ lệnh mời Huyền Quang về triều làm lễ chay vào tháng Bảy. Huyền Quang biết vua cố ý làm nhục mình và lớn tiếng khấn:
- Nếu đệ tử có điều gì bất chính, xin chư Phật cho đày xuống địa ngục. Nếu không, xin cho cỗ mặn hóa thành chay.
Một trận gió mạnh nổi lên, mọi mâm cỗ mặn đều biến thành cỗ chay tinh khiết. Vua lập tức ra lệnh bắt Điểm Bích và tạ lỗi Huyền Quang. Huyền Quang xin vua tha tội cho Điểm Bích.
Bài viết được sưu tầm từ nhiều nguồn khác nhau và đã qua chỉnh sửa chính tả, biên tập lại để đảm bảo nội dung rõ ràng, dễ hiểu hơn.
Đây là truyện dân gian Việt Nam, nội dung đã được biên tập lại để phù hợp với người đọc.
