Ngày xưa, ở động Sơn La thuộc Hưng Hóa, có một chàng trẻ tuổi tên là Chu Sinh. Bố mẹ mất sớm, chàng được chú đưa về nuôi cho ăn học. Nhưng người thím lại ghét bỏ chàng. Mỗi khi có chuyện không vừa ý, thím chửi mắng Chu Sinh.
Một hôm, chú đi vắng, thím la rầy, Chu Sinh cãi lại mấy câu. Thấy vậy, thím giận dữ nói:
- Đã thế mày đi đâu thì cút ngay đi, đừng có vác mặt về đây mà ăn nữa!
Chu Sinh tức giận, thu dọn áo quần sách vở và ra đi, thề không trở lại. Chàng tìm về mấy gian nhà nát của bố mẹ, trải manh chiếu rách lên giường rồi làm một giấc.
Người chú biết chuyện, tìm đến nhà khuyên dỗ nhưng Chu Sinh không chịu về. Người chú đành mang tiền gạo đến chu cấp. Sau đó, Chu Sinh nằm nhịn luôn trong hai ngày. Một hôm, sau khi ngâm mấy bài thơ, chàng ngủ thiếp đi. Trong giấc mơ, chàng thấy một viên quan phẩm phục rực rỡ đến tìm mình. Viên quan đọc đạo dụ của quốc mẫu nước Hoa-thành mời chàng làm phò mã. Chu Sinh nghĩ: "Hẵng cứ phó mặc cho may rủi một phen thử xem". Chàng bước theo họ, đến nơi có nhà cửa đẹp đẽ, vượt qua mấy cổng thành lớn, và vào điện Hoàng-kim.
Quốc mẫu nói:
- Con ra tiếp đi. Chú rể mới bao giờ mà chả thẹn.
Hai người chén thù chán tạc, quốc mẫu cho chàng biết tiên đế đã đính ước gả con cho chàng. Sau buổi trà nước, tiệc yến, Chu Sinh trở về, có cờ trống đàn sáo tiễn ra ngoài hoàng cung.
Ba ngày sau, chàng lại nằm mê như trước, lần này đến điện Hoàng-kim đã thấy đèn treo, hoa kết rực rỡ. Chu Sinh thay quần áo mới, công chúa ra gặp tân lang, hai bên cùng vào làm lễ và uống rượu. Đêm ấy, Chu Sinh sung sướng vô hạn.
Sáng hôm sau, quốc mẫu bảo:
- Nước đây là nước Hoa Thành. Thái tử còn nhỏ, công chúa giúp đỡ ta. Phò mã nên để vợ ở đây, cứ ba ngày một lần sẽ cho Xuyên Hoa sứ về đón.
Chu Sinh chỉ còn biết vâng dạ.
Từ đó cứ ba ngày một lần, Chu Sinh lại chiêm bao đến nước Hoa-thành gặp gỡ công chúa và ăn tiệc. Hết chiêm bao, chàng sống cô độc trong gian nhà nát.
Cuộc đời kéo dài hơn một năm trời. Lúc này công chúa đã sinh con trai, quốc mẫu cho vợ các quan đến cho bú. Ngày đầy tuổi, Chu Sinh đến sớm, cung đình xúm xít triều thần, các quan và bô lão chào hỏi, mang lễ vật mừng con chàng. Quốc mẫu sai dọn tiệc đãi họ.
Một hôm, Chu Sinh đến yết kiến mẹ vợ, thấy mặt bà buồn rầu, hốt hoảng. Quốc mẫu nói:
- Đã hai tháng nay, giặc dữ tràn vào cõi, quân ta tử thương nhiều. Giặc đã gần kinh đô, nên định thiên đô nội đêm nay.
Quốc mẫu sai thảo chiếu hỏa tốc ra lệnh khởi hành đúng giờ hợi. Bà bảo Chu Sinh:
- Quốc gia đại sự, không để phò mã đi theo, cũng không dặn dò được nhiều. Ta đã sai Xuyên Hoa sứ mang tiền công chúa gửi cho phò mã, cố gắng học thành tài, sẽ có ngày tái ngộ. Hãy tạm chia tay một thời gian, hai mươi sáu tháng nữa sẽ gặp lại.
Chu Sinh vào buồng, công chúa bảo:
- Ở đời ly hợp là thường, miễn chàng cố gắng là sẽ gặp nhau. Thiếp sợ chàng buồn nên cho thị nữ Đồng Nhân làm bạn. Thiếp tặng chàng hòn ngọc bích làm bằng chất ngọt của các thứ hoa quý, mùa nực đeo vào thì mát, mùa rét thì ấm, chàng luôn đeo bên mình xem như là có thiếp!
Chu Sinh hỏi:
- Nàng có thể theo ta không? Hay cho ta theo nàng?
Công chúa đáp:
- Không được. Hiện chàng đang có sự nghiệp, còn thiếp giúp mẹ bảo toàn cơ đồ và tính mạng muôn dân. Thôi đừng buồn nữa, ngày sau hạnh phúc còn dài.
Nói rồi, công chúa dứt áo bước ra.
Chu Sinh hỏi tiếp:
- Ngày sau sẽ gặp nhau ở đâu và lúc nào?
Công chúa cầm hòn ngọc, bỏ vào túi áo chàng và nói:
- Trong đó có nói rõ cả.
Khi tỉnh dậy, Chu Sinh thấy giữa đường có gói mười lạng vàng và viên ngọc bích. Trên viên ngọc có khắc câu thơ:
Bao giờ mười vạn tinh binh, Nhạc quân trống trận rập rình ngoài biên. Phía Tây Hồ-thủy tiến thuyền, Hoa-cương nẻo nọ thẳng liền sang Đông. Chờ khi báo tiệp dâng công, Non sông đề chữ tương phùng về sau. Xin đừng đắp nhớ đổi sầu, Mười lăm năm lại gặp nhau đó mà.
Chàng không hiểu nghĩa, bụng bảo dạ: "Rồi thời gian khắc sẽ sáng tỏ. Chả hơi đâu mà nghĩ cho mệt".
Hôm ấy, trời chưa sáng đã nghe có tiếng khóc. Chu Sinh vội chạy sang nhà láng giềng hỏi tin. Họ cho biết là người thím của chàng bị cảm chết sắp sửa đem đi chôn. Nghe thế, Chu Sinh quyết định trở lại nhà chú. Người chú thấy cháu ôm sách vở trở về thì không nén được tức giận, bảo:
- Đã hai năm nay mày không đoái hoài gì đến tao, sao không đi luôn một thể, còn về mà làm gì?
Chu Sinh nhanh trí tìm cách nói dối:
- Hôm qua cháu chiêm bao thấy cha cháu về bảo rằng chú nghèo lắm, lại sắp có gia biến. Vậy có số vàng chôn ở nền nhà đào lên đưa về giúp chú. Vì thế bây giờ nghe tin có tang, cháu mới về.
Nói rồi bày cả mười lạng vàng lên bàn. Thấy vậy, chú đổi giận ra mừng. Từ đó, Chu Sinh yên tâm ở lại nhà chú học tập. Chàng không mộng mị như trước và không hề nói với ai về việc lạ xảy ra.
Khoa ấy, Chu Sinh đậu hương cống. Chú dạm vợ cho mấy nơi nhưng chàng nhất thiết từ chối.
Một hôm, người chú đi buôn, đưa về một cô gái mười tám tuổi bị lạc đường. Nghe cô gái xưng tên là Đồng Nhân, Chu Sinh nhớ đến lời vợ dặn trước khi chia tay, bèn bằng lòng lấy nàng làm thiếp. Hơn một năm sau, Đồng Nhân sinh cho chàng một đứa con trai. Đứa bé càng lớn, Chu Sinh càng thấy nó giống con của chàng ở nước Hoa Thành. Chàng tính đốt ngón tay thì vừa hai mươi sáu tháng, đúng như lời quốc mẫu.
Lúc này, cuộc đời thật của Chu Sinh ngày một vinh hiển và giàu thịnh hơn trước. Chàng làm quan to trong triều, được mọi người nể phục.
Một năm, ở Tuyên Quang có giặc, vua phong chàng làm đại tướng mang hai vạn quân đi dẹp giặc. Quan quân sắp tới trại thì gặp một con khe ngăn đường. Hỏi dân gần đấy, họ cho biết đó là khe Hồ Thủy, trước mặt là Hoa Điệp Cương. Nghe nhắc đến những tên ấy, chàng bỗng nhớ tới những câu khắc trên hòn ngọc. Chàng giở ngọc ra đọc lại bài thơ thì rõ ràng đó là những lời kín đáo bày ra cho chàng mẹo phá giặc. Chàng theo kế đó, hai mặt tiến công, giặc thua to, bị giết và bị bắt gần hết.
Sau khi thắng trận, chàng đi thuyền quanh Hoa Cương. Người lái đò cho biết cách đây 15 năm có đàn bướm độ vài vạn con bay tới rợp trời nên gọi là Hoa Điệp. Chu Sinh hiểu ra, vừa lạ vừa mừng, sai dừng thuyền lại nghỉ ngơi. Đêm ấy, chàng lại chiêm bao thấy Xuyên Hoa sứ đến đón. Chàng đi ngay. Đến nơi, chàng nhận thấy cảnh vật đẹp hơn xưa nhiều: lâu đài quy mô, dân cư đông đúc. Vừa tới cửa hoàng cung đã có quốc mẫu ra đón niềm nở:
- Phò mã đi dẹp giặc hẳn là khó nhọc. Chao ôi, bây giờ râu ria mọc đã dài không được trẻ như trước. Ngày tháng chóng thật!
Rồi chàng lại gặp công chúa ở Tây phòng, hai bên chuyện trò ái ân vô cùng nồng đượm.
Qua ngày sau, mãi đến chiều, Chu Sinh vẫn chưa muốn về. Quốc mẫu vào buồng giục chàng cố làm cho xong việc nước và bảo:
- Ta nay đã già lắm rồi. Ta quyết định mười hôm nữa sẽ chia đôi nước, một nửa cho thái tử, một nửa cho công chúa. Vậy phò mã nhớ trở lại đây mà coi lấy nước mới. Ngày nay dân sự yên ổn nhưng phò mã cũng nên chú ý phòng ngừa quân địch vẫn thường đột nhập vào quấy rối trong nước Hoa Thành này.
Chu Sinh chỉ kịp dạ mấy tiếng trong mơ thì đã có người đánh thức dậy. Bọn tỳ nữ vây xung quanh cho biết chàng đã ngủ một đêm một ngày. Chàng vội nói tránh cho họ yên tâm:
- Lâu nay việc quân mệt nhọc nên ngủ bù, không ngờ làm phiền chư tướng.
Đoạn, chàng trù tính việc đề phòng cho nước Hoa Thành. Chàng nghĩ, chỉ có loài chim là kẻ thù của bướm nên tậu luôn ba mươi khu ruộng xung quanh Hoa Cương, cho người cày cấy ăn không với nhiệm vụ đuổi bắt chim chóc cho mình.
Thế rồi chàng mang quân về. Nhà vua khen ngợi công lao chàng và ban thưởng rất hậu. Nhưng vua thấy ngạc nhiên khi thấy chàng dâng biểu xin từ chức. Vua không ép được đành để chàng thỏa chí.
Được thôi quan, một hôm chàng từ giã chú, đưa vợ con lên thăm vùng Hoa Điệp Cương. Sắp tới nơi, tự nhiên cả ba người hóa làm ba con bướm trắng bay lên trời. Vượt qua Hồ Thủy, Xuyên Hoa sứ và cả đại đội quân nhà bướm tiến ra đón họ.
Bài viết được sưu tầm từ nhiều nguồn khác nhau và đã qua chỉnh sửa chính tả, biên tập lại để đảm bảo nội dung rõ ràng, dễ hiểu hơn.
Đây là truyện dân gian Việt Nam, nội dung đã được biên tập lại để phù hợp với người đọc.
