Từ xưa đến nay, du khách trẩy hội Chùa Hương đã biết đến một quần thể hang động mang đậm màu sắc tín ngưỡng dân gian và đạo Phật. Chùa Hương kết hợp nền văn hoá nông nghiệp và phồn thực, như ao bèo, con trâu, đàn lợn, bầu sữa mẹ, núi cô, núi cậu... Du khách đến Chùa Hương cầu mong được thắp nén tâm hương trước đấng siêu phàm và nguyện cầu mọi sự tốt lành.
Chùa Hương gắn liền với tín ngưỡng dân gian thờ Bà Chúa Ba. Theo truyền thuyết, công chúa Diệu Thiện (tức chúa Ba), ứng thân của Bồ Tát Quán Thế Âm, đã tu hành ở đây 9 năm và đắc đạo thành Phật, cứu độ chúng sinh. Ngày Phật Đản là ngày 19 tháng Hai Âm lịch, vào giữa mùa xuân, khi cây cỏ xanh tươi và hoa nở khắp nơi.
Người xưa có câu: "Xuân du phương thảo địa". Mùa xuân đến, đất có hoa cỏ đẹp. Quan niệm "tháng Giêng là tháng ăn chơi" khiến nhiều tao nhân mặc khách thường lui tới những nơi danh thắng đẹp thưởng ngoạn. Vì thế, Chùa Hương là nơi hội tụ của bao người.
Vào tháng 3 năm Canh Dần (1770), Chúa Tĩnh Đô Vương Trịnh Sâm tuần du Trấn Sơn Nam, cùng quân dưới trướng vào động Hương Tích thắp hương và đề lên vách đá cửa động năm chữ “Nam Thiên Đệ Nhất Động”. Động Hương Tích thờ Phật Bà Quán Thế Âm, là chỗ dựa tinh thần của lòng dân để cầu bình an và mọi điều tốt lành.
Chúa Trịnh Sâm là người đưa vị thế động Hương Tích trở thành di tích lớn và đặt nền móng cho sự phát triển lễ hội Chùa Hương. Từ đó, hàng năm khi mùa xuân đến, du khách đến lễ hội ngày càng đông. Đến năm 1896, niên hiệu Thành thái năm thứ 8, mới chính thức mở hội lớn. Xưa hội Chùa Hương thường mở sau lễ khai sơn của làng Yến Vỹ vào ngày mùng 6 tháng Giêng.
Làng Yến Vỹ làm lễ khai sơn tại Đền Trình (Ngũ Nhạc Linh Từ) thờ sơn thần là ông Hổ, một tín ngưỡng thờ vật thiêng của cư dân khai thác lâm sản. Đền Ngũ Nhạc từ tín ngưỡng thờ vật thiêng đã cấy vào thờ một vị thần tướng có công đánh giặc Ân dưới cờ Đức Thánh Phù Đổng cứu nước Văn Lang thời Vua Hùng Huy Vương thứ VI.
Lễ khai sơn vốn là nghi lễ của người Việt cổ tạ ơn thần núi, Chúa Sơn Lâm và cầu mong năm mới may mắn, tránh tai ương. Sau nghi thức cúng lễ, dân làng cử một vị bô lão uy tín, gia đình song toàn, không có tang, thay mặt dân làng cầm dao chặt một số cành cây, dây leo "làm phép". Từ ngày đó, người dân mới chính thức vào rừng.
Từ khi Vua Lê Thánh Tông niên hiệu Quang Thuận (1460 – 1469) khai phá vùng đất Hương Sơn, đã trải qua 13 đời Sư tổ để có được danh thắng Chùa Hương như ngày nay.
Ngày nay, lễ hội Chùa Hương trở thành lễ hội lớn thu hút hàng triệu lượt du khách thăm quan, chiêm bái. Ban tổ chức lấy ngày mùng 6 tháng Giêng Âm lịch hàng năm làm ngày khai hội Chùa Hương. Mỗi độ xuân về, du khách lại nô nức trẩy hội, tạo nên lễ hội tâm linh vui bậc nhất cõi trời Nam. Lễ hội Chùa Hương kéo dài lâu nhất và có lượng du khách trẩy hội đông nhất. Lễ hội đã trở thành nét văn hoá tâm linh của người dân Việt Nam. Khi đất nước báo mùa xuân đến, du khách bốn phương lại nô nức trẩy hội mong thắp nén tâm hương và nguyện cầu.
"Không đi thì nhớ thì thương. Ra đi mến cảnh Chùa Hương không về"
Bài viết được sưu tầm từ nhiều nguồn khác nhau và đã qua chỉnh sửa chính tả, biên tập lại để đảm bảo nội dung rõ ràng, dễ hiểu hơn.
Đây là truyện dân gian Việt Nam, nội dung đã được biên tập lại để phù hợp với người đọc.
